Orta Anadolu’da İlk Kürt Köyü

Şimdiye kadar Orta Anadolu yöresin­deki ilk Kürt yerleşim biriminin varlığı konusunda değişik görüşler öne sürülürdü. Ortaya çıkan yeni belgeler ilk Kürt köylerinden birisinin daha 15. yüzyılda kurulduğunu gösteriyor. 1463 tarihli Ankara Tahrir Defteri adlı kaynakta Ankara'ya bağlı Yabanabad (Kızılcahamam -Çamlıdere) yöresinde Kürtler adlı bir Kürt köyünün var olduğu ortaya çıkmaktadır. Orta Anadolu Kürtlerinin tarih yazımında son derece taze bir haber oluşturan bu bilgi, bu yöre Kürtlerinin kronolojisini yeniden kurmamız gereğini ortaya koymaktadır.

Son yıllarda bu yörenin tarihi konu­sunda bazı akademik çalışmaların yapıldığını görüyoruz, Muzaffer Arıkan(l) Ahmet Yılmaz(2) ve Ahmet Nezihi Turan'ın(3) çalışmaları gibi. Özellikle Ahmet Nezihi Turan tarafından kaleme alınan Yabanabad Tarihini Ararken adlı kaynakta bu konuda yararlı bazı bilgiler bulunmaktadır. (4) Yabanabad, Fatih döneminde Ankara’ya bağlı on küçük nahiyeden birisinin adıdır. Orta Anadolu Kürtlerinin tarihi açısından önemli bir belge oluşturan 1463 tarihli Ankara Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Arşivi'nde bulunmaktadır:

'Yabanabad tahrirleri Ankara defterlerindedir. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk geniş çaplı tahrir faaliyeti Fatih devrinde yapılmıştır. İşte bu faaliyette Ankara sancağı da tahrir edilmiştir. İstanbul Başbakanlık Arşivi Mad 9 numarada kayıtlı defter 867 /1463 tarihlidir ve Ankara’nın en eski toplu kaydını ihtiva etmektedir.’ (5)

1463 Tarihli Tahrir Defteri'nde Kürtler köyünün 35 haneden oluştuğu belirtilmektedir. Daha sonraları yapılan kayıtlarda, örneğin 1571/1572 Tarihli Tahrir Defteri'nde yer alan bilgilere göre hane sayısı artmış ve 65’e ulaşmıştır. Ankara Tahrir Defteri’nde bu Kürt köyünden şöyle söz edilmektedir: “(…) Kürtler ve Kuzköy, karye-i mezkurenin ehli Kürtlerdir.” (6) Yıllar geçtikten sonra bu Kürt köyünün daha yerinde durduğunu, örneğin vergi geliri olarak 1523/30 yılında 2000 akçe, 1571/1572 yılında 3700 akçe verginin Kürtler köyünde toplandığını görüyoruz. Kürtler köyü bugün Yediören adlı köyün bulunduğu yerde kurulmuştur. (7) Bu köy günümüzde Çamlıdere ilçesinin sınırları içinde yer almaktadır. Yukarıda görüldüğü gibi Kürtler köyünün adıyla birlikte anılan Kuzköy adlı diğer bir yerleşim biriminde de Kürtlerin yaşadığı anlaşılmaktadır.

Yabanabad'ta bulunan Kürtler adlı köyde bazı olayların meydana geldiğini öğreniyoruz. Böylece buradaki Kürt varlığı konusunda daha kesin bilgilere ulaşmış oluyoruz:

“(…) Asayişi sağlamak, adi olaylarda adli takibat yapmak mecburiyetinde olan kadı bu çeşit olaylarla da sık karşılaşmaktadır. Bazı bölgelerde daha fazla hadise cereyan eder ve hatta bir olayın faili bizzat kadı da olabilir. Yabanabad'a eski tarihlerde gelen bir Kürt Cemaatinin zamanla yerleşmesiyle teşekkül den Kürtler köyü incelenen dönemde iki ayrı olayın aksettiği böyle bir örnektir. İlki bir cinayet davasıdır ve son derece karışık tafsilatı vardır. İkinci olay bir kadının başını ağrıtır. Murtazabat (bugünkü Mürted) kadısı Mustafa, daha önce kendi kaza bölgesinde naip iken Bolu kadılığına tayin edildikten sonra mazul olan Ebulkasım'ın Yabanabad'ın Kürt köyü sakinlerinden birisini öldürdüğünü merkeze bildirmiş, bunun üzerine suçu sabit görülen kadının, gelen mübaşirle İstanbul'a gönderilmesi emredilmiştir.” (8)

Benzer olaylar hakkında kaynaklarda değişik bilgiler yer almaktadır. (9) Daha sonraları bu yörede süren baraj çalışmaları nedeniyle Kürtlerin başka yerlere göç etmek zorunda kaldıklarını görüyoruz.

“(…) Yılanlı çayı üzerindeki Kürt köyü aynı sebeple dağılmış, bir kısmı yeni yerlerde eski mahalle adlarıyla kurulan köylere (Eseler, Tepe, Kultak, Yediören, Hatipler) yerleşmişlerdir. Muhtarlığın Yukarı Akkaya'da olduğu Aşağı ve Yukarı Akkayalar’ın diğer Kürt köyü mahalleleri ile bir ilgisi yok gibi görünüyor. Baraj onları Ankara'ya göç etmeye zorlamış. Buna rağmen Aşağı Akkaya'da birkaç hane köylerini terke direniyor. Asıl Kürt Köyü ahalisi ise bir bakıma tarihi varlıklarını borçlu oldukları İncik dede zaviyesinden nakledebildikleri tek hatırayı, onun türbesini de olarak Gümele'ye taşınmışlardır.” (10)

1463 tarihli Ankara Tahrir Defteri bir belge olarak Orta Anadolu Kürtlerinin tarih yazımı konusunda son birkaç yıldır hummalı bir biçimde süren araştırma ve incelemeler açısından büyük bir önem arz etmektedir. Çünkü bu kaynaklar sonucunda yöreye yapılan Kürt göçünün 500 yıllık bir geçmişe sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. Şimdiye kadar yazılan kaynaklarda Çamlıdere yöresindeki Kürt varlığından nedense hiç söz edilmiyordu. Böylece son yıllarda ortaya çıkan yeni belgeler sayesinde bu yöre Kürtlerinin zengin tarihinden sınırlı da olsa haberdar oluyoruz. Bölgeye yönelik Kürt göçlerini belgeleyen en eski tarihi belgelerden birisinin 1767 yılında Karaca Kürtlerinden söz eden bir belge olduğu genellikle kaynaklarda yer almaktaydı. Halbuki yukarıda sözünü ettiğimiz 1463 yılında yapılan bir nüfus sayımının sonuçlarını gösteren Ankara Tahrir Defteri adlı belge daha eskidir. Görüldüğü gibi aralarında yaklaşık olarak 300 yıllık bir zaman farkı bulunmaktadır. Yeni bir bilgi savaşıyla karşı karşıyayız. Bu sürekli bilgi akımı Orta Anadolu Kürtleri tarih yazımına ilişkin çalışmalara yeni bir güç ve umut kazandırıyor ve bazı tezleri yeniden gözden geçirmemizi gerektiriyor.

Dipnotlar
1-Muzaffer Arıkan, H. 867 Tarihli Ankara Tahrir Defteri (Açıklamalarla Metin Tespiti), AÜ DTCF Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara, 1958.
2-Ahmet Yılmaz, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara Sancağı'ba Bağlı Yabanabad Kazası ve Köylerinin Sosyal ve İktisadi Durumu, CÜ SBE, yayınlamamış yüksek lisans tezi, Ankara, 1997.
3-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, 1999. Kızılcahamam Belediyesi Yayınları.
4-1958 yılında Kahramanmaraş'ta doğan Ahmet Nezihi Turan, 16. Asırda Ruha (Urfa) Sancağı konulu bir doktora çalışması yapmıştır. Araştırmacı Kırıkkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.
5-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, 1999, s.15.
6-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, s. 93.
7-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, s.135.
8-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, Ankara, 1999, s.93.
9-Halit Organ, Ankara'nın 1 Notu Şeri'ye Sicili, Ankara, 1958. Halit Organ, Ankara'nın İki Nolu Şeri'ye Sicili, Ankara, 1974.
10-Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, s.68

Bu yazı, Bîrnebûn dergisinin 19’uncu sayısında yayımlanmıştır. 2003, 40-43.